Хууль, дүрэм - Монголын Агрономчдын Холбоо

МОНГОЛЫН АГРОНОМЧДЫН ХОЛБООНЫ “ШИЛДЭГ ОЮУТАН” ШАЛГАРУУЛАХ ЖУРАМ

admin — Fri, 05 Apr 2024 18:53:00 +0800

Удирдах зөвлөлийн 2018 оны 01-р

сарын 11-ний өдрийн хурлаар

хэлэлцэн батлав.

МОНГОЛЫН АГРОНОМЧДЫН ХОЛБООНЫ "ШИЛДЭГ ОЮУТАН” ШАЛГАРУУЛАХ ЖУРАМ

НЭГ. НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

1.1. ХААИС-ийн АЭС-ийн Агрономын ангийн оюутны сурах идэвхи чармайлт, сурлагын чанарыг дээшлүүлэх, чадварлаг мэргэжилтэн болоход дэмжлэг үзүүлэх, агрономч мэргэжлийг сурталчлах, нэр хүндийг нь нэмэгдүүлэх зорилгоор Монголын Агрономчдын Холбооны нэрэмжит оны шилдэг оюутанг шалгаруулахад энэхүү журмын зорилго оршино.

ХОЁР. ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТ

2.1 ХААИС-ийн дүрэм, дотоод журмыг чандлан биелүүлж, сурлагын өндөр амжилт гаргасан, манлайлагч, бүтээлч тэргүүний оюутныг шалгаруулна.

2.2. Суралцах хугацаандаа сурлага, спорт, урлаг, хөдөлмөрийн өндөр амжилт гарган суралцсан тэргүүний оюутанд "Монголын Агрономчдын Холбоо” ТББ–ын нэрэмжит тэтгэлэг олгож, нийтэд сурталчилна.

2.3. "Монголын Агрономчдын Холбоо” ТББ–ын нэрэмжит тэтгэлэгийг доорхи шалгуур үзүүлэлтийг хангасан оюутанд олгоно. Үүнд:

Ø Сургуулийн дүрэм, дотоод журам зөрчөөгүй

Ø Бакалаврын сургалтын гэрээг зөрчөөгүй

Ø Анги, хамт олноо сурлагаараа манлайлагч

ГУРАВ. ДҮГНЭХ ЖУРАМ

3.1. "Монголын Агрономчдын Холбоо” ТББ-ын нэрэмжит тэтгэлэг нь тухайн оюутны сургалтын төлбөрийн 25-50 хүртэлх хувь байна.

3.2. Нэрэмжит тэтгэлэгийг жилд нэг удаа 2, 3-р курсын 1 оюутанд жил бүр олгоно.

3.3. Шалгуур үзүүлэлтийг хангасан курс тус бүрээс 2 оюутанг сургалтын алба, зөвлөх багш тодорхойлж материалыг "Монголын Агрономчдын Холбоо” ТББ –д 01–р сарын 01–ний дотор ирүүлнэ.

3.4. "Монголын Агрономчдын Холбоо” ТББ нь удирдах зөвлөлийн хурлаараа ирүүлсэн материалыг хэлэлцэж, нэрэмжит тэтгэлэг олгох оюутанг шалгаруулж, "Монголын Агрономчдын Холбоо” ТББ-ын нэрэмжит тэтгэлэгийг батламжийн хамт гардуулна.

3.5. Нэрэмжит тэтгэлэгийг тухайн жилийн сүүлийн хагаст гардуулна.

МОНГОЛЫН АГРОНОМЧДЫН ХОЛБОО НҮ, ТББ-ЫН ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ ҮЗҮҮЛЭХ ЖУРАМ

admin — Fri, 19 Jan 2024 15:09:45 +0800

Монголын Агрономчдын Холбоо НҮ ТББ-ын Тэргүүний 2023оны 01 сарын 16 өдрийн01 тоот тушаалын 1-р xавсралт

МОНГОЛЫН АГРОНОМЧДЫН ХОЛБОО НҮ, ТББ-ЫН

ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ ҮЗҮҮЛЭХ ЖУРАМ

Нэг. Нийтлэг үндэслэл

1.1.Энэхүү журам нь Монгол улсын ТББ-ын тухай хууль, Монголын Агрономчдын Холбоо НҮ, ТББ-ын дүрэм, дотоод журамд үндэслэн газар тариаланг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй хөтлөн явуулахад мэргэжилтний оролцоог нэмэгдүүлэх (зөвлөх үйлчилгээний журам гэх) зөвлөх агрономч, газар тариалангийн аж ахуйн нэгжүүдийн хооронд үүсэх харилцааг зохицуулна.

Хоёр.Зорилго, зорилт, үйл ажиллагааны чиглэл

2.1Зорилго:

Монголын Агрономчдын Холбоо НҮ ТББ-ын гишүүдийн (зөвлөх, тэргүүлэх) газар тариалангийн үйлдвэрлэлд үзүүлэх мэргэжлийн үйлчилгээний үр дүнг сайжруулах, тэдний үйлдвэрлэлд өгөх зөвлөмж, туслалцааг чанаржуулж, харилцаа холбоог бэхжүүлэн, хамтын үйл ажиллагааг дэмжин ажиллахад журмын зорилго оршино.

2.1.1Улс орон, нийгмийн хөгжилд газар тариалангийн гүйцэтгэж буй үүрэг, ач холбогдол, тулгамдаж буй асуудалд зөвлөх, тэргүүлэх зэрэгтэй гишүүд мэргэжилтнүүдийг өргөнөөр оролцуулах.

2.1.2Монгол орны газар тариалангийн өмнө тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд агрономчид, судлаачдын анхаарлыг хандуулан дайчлан оролцуулах.

2.1.3Төр засгийн бодлогын хэрэгжүүлэхэд агрономч мэргэжилтний үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх.

2.1.4Газар тариалангийн үйлдвэрлэлд орчин үеийн техник технологийн ололтыг нэвтрүүлэх, зүгшрүүлэхэд зөвлөх, тэргүүлэх агрономчид манлайлан оролцох

2.2Зөвлөн туслах үйл ажиллагааны чиглэлүүд:

Газар тариалангийн хөгжилд шинжлэх ухааны ололт, амжилтуудыг бүтээлчээр нэвтрүүлэхэд мэргэжлийн үүрэг оролцоог нэмэгдүүлэх, үйл ажиллагааг зохион байгуулах, дэмжих үйл ажиллагааг орон нутагт жишиг хэмжээнд зохион байгуулахад зөвлөх мэргэжилтнүүд мэргэшсэн чиглэлийн дагуу зөвлөн туслах үйл ажиллагаа явуулна.Үүнд:

ØХөрс боловсруулах, хөрсний үржил шимийг нөхөн сэргээх

ØҮр тариа, таримал тэжээл тариалах технологи

ØТос, техникийн ургамал тариалах технологи

ØХүнсний ногоо, ашигт болон эмийн ургамал тариалах технологи

ØХүлэмжийн аж ахуй, хөрсгүй тариалангийн технологи

ØЖимс жимсгэнэ, мод үржүүлэг

ØУргамал хамгаалал, хог ургамал, өвчин хортонтой тэмцэх технологи

ØҮр үржүүлэг

ØОйн зурвас, агро-ойжуулалт

ØУсалгаатай тариалангийн технологи

Гурав. Зөвлөх агрономч ажиллуулах, зөвлөн туслах ажиллагааны гэрээний нөхцөл, гэрээбайгуулах, цалин хөлсийг тооцох

3.1. Төрийн бус байгууллагын төв болон орон нутаг дахь салбар хороод нь аж ахуйн нэгжүүд, хувь хүнд шаардлагатай зөвлөгөөг өгч хамтран ажиллах тэдний бизнессийн үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх

3.1.1. Зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх агрономч нь зэрэг олгох журмын дагуу болзол хангаж, тус холбооны мэргэшлийн зэргийн сургалтанд сууж гэрчилгээ авсан байна.

3.1.2. Эрхэм зорилго, дүрэм, журамд нийцүүлэн , зөвшөөрөгдсөн тамга, батлагдсан загварыг ашиглан хамтран ажиллах гэрээ байгуулна.

3.1.3. Хүсэлт гаргасан аж ахуйн нэгжийн газар тариалангийн үйл ажиллагааны чиглэлийн дагуу 2-3 зөвлөхийг санал болгож, тэдний хүсэлтийн дагуу сонгогдсон зөвлөхийн нэр дээр гэрээ байгуулна.

3.1.3.Зөвлөхийн нэг өдрийн хөлс 200000 (Хоёр зуун мянган төгрөг)байна. Уг төлбөрийг Монголын агрономчдын холбоо ТББ-ийн Хаан банкны 5028612144 тоот дансанд шилжүүлнэ.

3.1.4. Зөвлөх агрономчийн ажиллах хугацааны унаа, хоол, байрны асуудлыг гэрээ байгуулж буй аж ахуйн нэгж бүрэн хариуцна.

3.1.5.Зөвлөхийн гэрээнд заагдсан төлбөрийн үнийн дүнгийн 15 хувь нь суутгагдах бөгөөд үүний 10% нь ХАОАТ, 5% нь холбооны үйл ажиллагааны зардалд зарцуулагдана.

Дөрөв. Аж ахуйн нэгжийн эрх, үүрэг

Тухайн аж ахуйн нэгж өөрийн аж ахуйн үйл ажиллагаанд шаардлагатай зөвлөгөөг авах, зөвлөгөөний дагуу шаардлагатай арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх, зөвлөхийн өгч буй зөвлөн туслах арга ажиллагааны талаар санал солилцох, өөрийн техник технологийн талаар нээлттэй хэлэлцэх

Тав. Зөвлөхийн эрх, үүрэг

5.1. Гэрээнд заасан зөвлөх ажлыг тогтоосон хугацаанд биечлэн гүйцэтгэнэ.

5.2. Ажил гүйцэтгэхээр захиалагчаас авсан санал хүсэлтийг харгалзан шаардлагатай нэмэлт материал, тооцоолол гаргаж өгч болно.

5.3. Захиалагч аж ахуйн ургацыг нэмэгдүүлэх, ургацын чанарыг сайжруулах чиглэлээр өгсөн зөвлөмжийг хэрэгжүүлэн ажиллахыг шаардах эрхтэй.

5.4. Зөвлөхийнудирдсан үйл ажиллагаа болон зөвлөмжөөс гарсан алдааг дутагдлаас болж аж ахуйн нэгжид учирсан хохирлыг хариуцна.

Зургаа. Гэрээнд өөрчлөлт оруулах ба цуцлах

6.1. Ажил гүйцэтгэх явцад гэрээнд оруулсан аливаа нэмэлт, өөрчлөлт нь зөвхөн бичгээр хийгдэж талуудын гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болно.

6.2. Зөвлөхийн буруутай үйл ажиллагаанаас болж аж ахуйн нэгжид ямар нэгэн хохирол учирсан тохиолдолд 2 тал харилцан тохиролцож гэрээг хугацаанаас нь өмнө цуцалж болно.

Долоо. Бусад

7.1. Гэрээ байгуулсан өдрөөс эхлэн энэхүү гэрээ хүчин төгөлдөр болно.

7.2.Гэрээний хугацаа, нөхцөл байдлын талаар өөрчлөлт оруулахаар бол хоёр тал харилцан тохиролцож шийдвэрлэнэ.

7.3.Талуудын хооронд санал зөрсөн тохиолдолд талууд үл маргах журмаар шийдвэрлэх ба маргаанаа шийдвэрлэж чадахгүйд хүрвэл аливаа маргаантай асуудлыг зохих хууль эрх зүйн хүрээнд шийдвэрлүүлнэ.

------о0о------

МОНГОЛЫН АГРОНОМЧДЫН ХОЛБООНЫ ДЭРГЭДЭХ ХАА-Н АНХНЫ ЭМЭГТЭЙ , ГТ-ЫН УУГАН ЭРДЭМТЭН, ШУ-НЫ ГАВЪЯАТ ЗҮТГЭЛТЭН С.ИЧИНХОРЛООГИЙН НЭРЭМЖИТ САН АЖИЛЛУУЛАХ ЖУРАМ

admin — Mon, 13 Mar 2023 13:06:18 +0800

УЗ-ийн 2023 оны 1-р сарын 16-ны өдрийн хурлаар хэлэлцэж батлав.

МОНГОЛЫН АГРОНОМЧДЫН ХОЛБООНЫ ДЭРГЭДЭХ ХАА-Н АНХНЫ ЭМЭГТЭЙ , ГТ-ЫН УУГАН ЭРДЭМТЭН, ШУ-НЫ ГАВЪЯАТ ЗҮТГЭЛТЭН С.ИЧИНХОРЛООГИЙН НЭРЭМЖИТ САН АЖИЛЛУУЛАХ ЖУРАМ

Нэг. Нийтлэг үндэслэл

1.1. Төрийн бус байгууллагын тухай хуулийн 7.25-д заасан Сангийн тухай тусгай зохицуулалт (цаашид "сан” гэнэ)-г байгуулан ажиллуулах, сангийн хөрөнгийг бүрдүүлэх, зарцуулах, гүйцэтгэлийг тайлагнах, хяналт тавихтай холбоотой үйл ажиллагааг энэхүү журмаар зохицуулна.

1.2. ШУ-ны гавъяат зүтгэлтэн С.Ичинхорлоогийн нэрэмжит санг түүний үр хүүхдүүд, аж ахуйн нэгж, байгууллага, агрономч төгсөгчдөөс өгсөн хандив тусламжийн мөнгөн хөрөнгөөр байгуулна.

1.3. Салбартаа манлайлан ажилласан шилдэг нэг судлаачид, агрономчид жил бүр ШУ-ны гавъяат зүтгэлтэн С.Ичинхорлоогийн нэрэмжит цом, мөнгөн шагналыг /500 000 төг/ олгоно.

1.4. Сангийн хөрөнгийг бүрдүүлэх, зарцуулах, гүйцэтгэлийг тайлагнах үүргийг Монголын Агрономчдын холбооны гүйцэтгэх захирал хариуцан гүйцэтгэнэ.

Хоёр. Сангийн хөрөнгийн бүрдүүлэлт

2.1. Сангийн хөрөнгийг дараах эх үүсвэрээс бүрдүүлнэ:

2.1.1. С.Ичинхорлоогийн үр хүүхдүүд, аж ахуйн нэгж, байгууллага, агрономч төгсөгчдөөс өгсөн мөнгөн болон мөнгөн бус хандив, тусламж;

2.1.2. Сангийн тухайн жилийн зарцуулагдаагүй чөлөөт үлдэгдэл хөрөнгө;

2.1.3.Сангийн хөрөнгийн үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсны хүүгийн орлого;

2.1.4.Бусад эх үүсвэр.

Гурав. Сангийн хөрөнгийн зарцуулалт

3.1. Сангийн хөрөнгийг төрийн бус байгууллагын тухай хуулийн 7.25-д заасан Сангийн тухай тусгай зохицуулалт -д заасан дараах арга хэмжээнд зарцуулна:

3.1.1. Байгууллага, салбартаа онцгой үр бүтээл гарган идэвх зүтгэлтэй ажилласан агрономчдод С.Ичинхорлоогийн нэрэмжит шагнал олгоход;

3.1.2.Агрономын 2-3-р ангийн шилдэг, үе дамжсан агрономч болохоор сурч байгаа оюутны тэтгэлэгт 500 000-1000 000 төг олгоход;

3.1.3.Ээрүүл мэндийн шалтгаанаар удаан хугацаагаар өвчтэй байгаа холбооны үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцдог, ахмад агрономчдод эмчилгээний зардалд нь зориулж мөнгөн тусламж үзүүлэх;

3.1.4.Гавъяат агрономчид нас барсан тохиолдолд мөнгөн тусламж олгох;

3.2. Төрийн бус байгууллагын удирдах зөвлөл нь сангийн мөнгөн дэмжлэгийг бүрдүүлэх, сан ажиллуулах журмыг батална.

3.3. Сангийн хөрөнгийг зориулалтын бус зүйлд ашиглах, зарцуулахыг хориглоно.

3.4. Шилдэг судлаач, агрономчийн тодорхойлолт, бүтээлийн танилцуулгыг салбар холбооноос албан ёсоор удирдах зөвлөлийн нарийн бичгийн даргад 12-р сарын 20-ны дотор ирүүлнэ. Хугацаа хоцорсон материалыг хүлээн авахгүй.

3.5. Сангаас дэмжлэг, тусламж авахыг хүссэн ахмад агрономчдын ар гэрээс нас барсны гэрчилгээг салбар холбоогоор дамжуулан удирдах зөвлөлийн нарийн бичгийн даргад ирүүлнэ /3.1.3-д заасан шаардлагыг хангасан гэх /.

3.6. Удирдах зөвлөлд салбар холбооноос ирүүлсэн материалуудыг шалгаруулалт хийж 1-р сарын 20-ны дотор эцсийн шийдвэр гаргана.

Дөрөв. Сангийн хөрөнгийн зарцуулалтад тавих хяналт, тайлан

4.1. Сангийн хөрөнгийн бүрдүүлэлт, зарцуулалтад холбооны хяналтын зөвлөл холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хяналт тавина.

4.2. Агрономчдод шагнал, тусламж, дэмжлэг олгох, сангийн гүйцэтгэлийг тайлагнах асуудлыг холбооны гүйцэтгэх захирал хариуцан гүйцэтгэнэ.

4.3. Гүйцэтгэх захирал нь сангийн орлого, зарлагын жилийн эцсийн гүйцэтгэлийн тайланг дараа оны 1 дүгээр сарын 20-ны дотор гаргаж удирдахзөвлөлд тайлагнана.

4.4. Хандивлагч нарт нэгдсэн дугаартай талархал холбооноос олгоно.

Тав. Шилдэг агрономчийн шагнал олгох шалгуур үзүүлэлт

5.1. Холбооны татвараа төлдөг гишүүн байна.

5.2. Салбартаа манлайлан ажилласан шилдэг нэг судлаач, агрономч орон нутгийн салбарын саналыг авсан байна.

------о0о------

“ХҮНСНИЙ НОГОО” ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨР

admin — Mon, 06 Jan 2020 00:37:24 +0800

"ХҮНСНИЙ НОГОО” ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨР

Нэг.Нийтлэг үндэслэл

Өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах, хүнсний хангамжийг сайжруулах зорилгоор Засгийн газар "Ногоон хувьсгал” үндэсний хөтөлбөрийг 1997-2012 онуудад 2 үе шаттайгаар хэрэгжүүлж, 2012 онд улсын хэмжээгээр 16.8 мянган га-гаас 245.9 мянган тонн төмс, 7.8 мянган га-гаас 98.9 мянган тонн хүнсний ногоо хураан авсан нь хөтөлбөрийн суурь онтой харьцуулахад төмс, хүнсний ногоо тариалсан талбай 2 дахин, хураан авсан ургац 3 дахин нэмэгдэж, төмсний хэрэгцээг 100 хувь, хүнсний ногооны 52.5 хувийг дотоодын ургацаас хангаж байсан. Улсын хэмжээгээр 2016 онд 35000 өрх, 350 гаруй хоршоо, аж ахуйн нэгж төмс, хүнсний ногоо, жимс жимсгэнийн аж ахуй эрхлэн 8.3 мянган га талбайд хүнсний ногоо тарьж 93.5 мянган тонн ургац авсан нь 2012 онтой харьцуулахад үйлдвэрлэлийн хэмжээ буурсан дүнтэй байна.

Хүнсний ногооны үйлдвэрлэл нь гар ажиллагаа ихтэй, нарийн технологитой, шинэ технологи нэвтрүүлэхэд өртөг өндөртэй байдаг. Өнөөдөр манай улсад хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн механикжуулалтын түвшин 38 хувьтай байгаа бөгөөд тариалан эрхлэгчдийн 96.5 хувь нь талбайгаа энгийн аргаар, 3.5 хувь нь инженерийн хийцтэй услалтын системээс усалж байна. Түүнчлэн хүнсний ногооны нийт үйлдвэрлэлд хамгаалагдсан хөрсний аж ахуйн үйлдвэрлэл 6 хүрэхгүй хувийг эзэлж, 68.4 га хүлэмж (өвлийн 17.5 га, зуны 50.9 га)-нээс 4538 тонн нарийн ногоо хураан авч, өргөст хэмх, улаан лооль, чинжүү, навчит ногоо зэрэг голлох нэрийн хүнсний нарийн ногоог импортоор авч байна. Хөдөө, орон нутгийн иргэд, малчдад шинэ ургацын ногоо, үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан ногоог хүргэх худалдаа, үйлчилгээ, хадгалалтын сүлжээ байхгүйгээс хөдөөгийн хүн амын хүнсний ногооны хэрэглээ хангалтгүй байсаар байна.

Иймд манай улсад өрхийн үйлдвэрлэлээс гадна ногооны төрөлжсөн аж ахуй, хоршоодын хүнсний ногоо тариалах талбайн хэмжээг нэмэгдүүлэх, хамгаалагдсан хөрсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, ногооны үрийн аж ахуйг бэхжүүлэх, усалгаажуулах, бүтээгдэхүүнийг хадгалах агуулах, зоорь болон борлуулалтыг дэмжих замаар дотоодын үйлдвэрлэлээр хүнсний ногооны хэрэгцээгээ хангах шаардлагатай байна.

Тариалангийн тухай хуулийн 21.1 дэх заалт болон Улсын Их Хурлын 2016 оны 45 дугаар тогтоолоор баталсан Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 2.39-т "..үр тариа, төмс, гол нэрийн хүнсний ногоог 100 хувь, таримал тэжээлийн 50 хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангана” гэж, 2.41-д ".. үрийн сорт чанарыг сайжруулах замаар га-аас авах ургацын хэмжээг нэмэгдүүлнэ” гэж, 2.44-т ".. өвөл, зуны хүлэмжийн загвар, цогцолбор аж ахуйг хөгжүүлж, хот, суурингийн хүн амыг шинэ ургацын ногоогоор тогтвортой хангана” гэж заасан зорилтыг хэрэгжүүлэх зорилгоор "Хүнсний ногоо” хөтөлбөрийг боловсруулав.

Хоёр.Хөтөлбөрийн зорилго, зорилт, хэрэгжүүлэх хугацаа

2.1.Хөтөлбөрийн зорилго нь өрхийн тариалан эрхлэгч болон хүнсний ногооны төрөлжсөн аж ахуйн нэгж, хоршоог дэмжих замаар хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, дотоодын хэрэгцээгээ жилийн турш тогтвортой хангахад оршино.

2.2.Хөтөлбөрийн зорилгын хүрээнд дор дурдсан зорилтыг хэрэгжүүлнэ:

2.2.1.хамгаалагдсан хөрсний тариаланг дэмжиж, таримлын нэр төрлийг олшруулж, нэгж талбайгаас авах ургацыг нэмэгдүүлэн өвөл, хаврын улиралд хүн амыг шинэ ургацын хүнсний ногоогоор тогтвортой хангаж, импортын хамаарлыг бууруулах;

2.2.2.дэвшилтэт техник, технологийг нэвтрүүлэх замаар хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлж, усалгаатай тариалангийн хэмжээ, агуулах, зоорийн багтаамжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн хувийн хөрөнгө оруулалтыг урамшуулах, шууд худалдааны сүлжээ, төрөлжсөн захыг дэмжин хөгжүүлэх;

2.2.3.хүнсний ногооны үр үйлдвэрлэлийг дэмжиж, ирээдүйтэй болон нутагшсан сортыг туршиж, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэн үрийн чанарыг сайжруулж, хангамжийг нэмэгдүүлэх;

2.2.4.хүнсний ногооны үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлэх, мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх, давтан сургах, мэдээллээр хангах замаар хүний нөөцийн чадавхыг сайжруулах.

2.3."Хүнсний ногоо” хөтөлбөрийг 2018-2022 онд хэрэгжүүлнэ.

Гурав.Хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа

3.1.Хөтөлбөрийн 2.2.1-д заасан зорилтын хүрээнд дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ:

3.1.1.өвлийн хүлэмжийн аж ахуйг байгуулахад хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр зээлийн дэмжлэг үзүүлж, хот суурингийн хүн амыг жилийн турш шинэ ургацын ногоогоор хангах;

3.1.2.орон нутагт зуны нийлэг хальсан хүлэмж байгуулахад зориулж хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр дэмжлэг үзүүлж, таримлын нэр төрлийг нэмэгдүүлэх;

3.1.3.хүлэмжинд мөөг, ашигт таримал, гүзээлзгэнэ тариалахыг дэмжиж, гидропоник болон босоо тавиурт усан орчинд ногоо ургуулах дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлж, нэгжийн ургацыг нэмэгдүүлэх;

3.1.4.хөрсний үржил шимийг сайжруулах, нөхөн сэргээх, ургацын чанар, тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор таримлын ургалтын үеийн био, органик, эрдэс бордоог хэрэглэхэд дэмжлэг үзүүлэх;

3.1.5.ургамал хамгааллын цогц арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, зохистой дадал, шинэ технологийг нэвтрүүлэх замаар химийн бодисын хэрэглээг бууруулах;

3.1.6.хүнсний ногооны тариалалт, хураалт, хадгалалтын технологийг хөрс, бордоо, ургамал хамгаалал, сорт, усжуулалт, механикжуулалт, хадгалалт, тээвэрлэлт, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлтэй хамтад нь авч үзэн цогцоор нь боловсруулж тариалан эрхлэгч иргэн, аж ахуйн нэгжид зөвлөмж болгон хэрэгжүүлэх;

3.1.7.хүнсний ногоог хатаах, хөлдөөх, хуурайшуулах дэвшилтэт технологийг нутагшуулах, шинэ нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологи турших, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх;

3.1.8.статистикийн албан ёсны мэдээлэлд хүнсний ногоог таримлын нэр төрлөөр оруулж, мэдээллийн нэгдсэн цахим сан бүрдүүлэх.

3.2.Хөтөлбөрийн 2.2.2-т заасан зорилтын хүрээнд дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ:

3.2.1.хүнсний ногоо үйлдвэрлэгчийн захиалгаар бага, дунд оврын трактор, түүнд зориулсан чиргүүл дүүжин машин, мотоблок болон түүнд сольж угсардаг үрлэгч, арчлах, хураах техникийг нийлүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

3.2.2.хүнсний ногоог ялгаж дугаарлах, сортлох, савлах төхөөрөмж, гар багажны хангамжийг сайжруулах;

3.2.3.өрхийн тариалан эрхлэгчид сайн дураараа хорших, хуулийн этгээд байгуулах, нэгдсэн байдлаар техник, тоног төхөөрөмжийг худалдан авахад нь санхүү, эрх зүйн зөвлөмж болон зээл, хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх;

3.2.4.хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд ажиллаж байгаа залуу гэр бүл, залуучуудад гарааны болон санхүүгийн дэмжлэг олгож, ажлын байртай болгох, тэдний хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих;

3.2.5.хүнсний ногоо тариалахад тохирсон эрчим хүчний зарцуулалт багатай, ус хэмнэлттэй зарцуулдаг, байгаль орчинд халгүй, хямд төсөр усалгааны арга болох дуслын усалгаа, хөрсөн дотроос нэвчүүлэх усалгаа зэрэг дэвшилттэй технологи нэвтрүүлэх;

3.2.6.гэрийн болон үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан хүнсний ногооны стандартыг боловсруулж мөрдүүлэх;

3.2.7.услалтын системийн барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжийг шинэчлэх, дэд бүтцийг сайжруулах замаар ногоочдын бүлэг, хоршоодыг дэмжин нэгж талбайгаас авах бүтээгдэхүүний хэмжээг нэмэгдүүлэх;

3.2.8.инженерийн хийцтэй томоохон услалтын систем бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж таримлын сэлгээндээ хүнсний ногоо тариалах санаачилгыг дэмжих замаар үйлдвэрлэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх;

3.2.9.байгальд ээлтэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй хөргөлт, халаалтын технологитой стандарт бүхий зоорийн аж ахуйг нэмэгдүүлэх;

3.2.10.таримлын төрөлд зохицсон зориулалтын зоорь, агуулах байгуулах иргэн аж ахуйн нэгжид дэмжлэг үзүүлж, импортыг бууруулах;

3.2.11.хүнсний ногоо тариалагчид үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ чанар, стандартад нийцүүлэн зах зээлд нийлүүлэх, борлуулалтын дотоод сүлжээ бий болгох боломжийг бүрдүүлэх;

3.2.12.нийслэлийн дүүргүүд болон аймгийн төв, хүн ам олонтой томоохон сум, хот, суурин газарт тариалан эрхлэгчдийн санаачилга, оролцоонд тулгуурлан хүнсний ногоог хадгалах, борлуулах ажлыг шууд худалдааны борлуулалтын сүлжээ, төрөлжсөн зах бий болгох асуудлыг шийдвэрлэх;

3.2.13.хүнсний ногооны борлуулалтыг төрийн худалдан авалт (боловсрол, эрүүл мэнд, батлан хамгаалах, хууль сахиулах болон уул уурхай)-аар дэмжих бодлого, зохицуулалтын арга хэмжээ авах.

3.3.Хөтөлбөрийн 2.2.3-т заасан зорилтын хүрээнд дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ:

3.3.1.хүнсний ногооны үр үйлдвэрлэлийг үрийн аж ахуйн тогтолцооны дагуу нэгдсэн удирдлага, зохион байгуулалт, хяналтад оруулж, гарал үүсэл нь тодорхой, чанарын баталгаатай торгон, сортын болон эрлийз үр үйлдвэрлэж, борлуулах нөхцөлийг бүрдүүлэх;

3.3.2.агроэкологийн нөхцөлийг харгалзан ногооны үр үйлдвэрлэлийг бүсчлэн хөгжүүлэх, үр үржүүлэгчийн мэргэшлийн түвшин, дадлага туршлага, материаллаг баазын хангамж зэрэгт тулгуурлан үр үржүүлэхийг дэмжих;

3.3.3.ногооны үр үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд үрсэлгээ бойжуулах зориулалтын хүлэмжийн аж ахуйг байгуулахад нь дэмжлэг үзүүлэх;

3.3.4.хүнсний ногооны үрийн тариалан эрхлэгчдэд сэлгээний талбай нэмж олгох ажлыг зохион байгуулах;

3.3.5.ногооны шинэ сорт бүтээх, шинэ таримал турших, тэдгээрийн элит сортын баталгаат үр үржүүлгийг дэмжиж, шинжлэх ухаан, технологийн төслийг захиалан эрдэм шинжилгээний байгууллагуудаар гүйцэтгүүлэх.

3.4.Хөтөлбөрийн 2.2.4-т заасан зорилтын хүрээнд дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ:

3.4.1.мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвд ногоочин, техникийн ажилтан бэлтгэх төрөлжсөн анги, сургалтын тоог нэмэгдүүлэх, суралцах сонирхолтой, сургуулиа төгсөөд ажиллах боломжтой залуучуудыг хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр сургах, мэргэшүүлэх;

3.4.2.салбарын эрдэмтэн, мэргэжилтнүүдийг гадаад орнуудын үр үйлдвэрлэх, хүлэмжийн аж ахуй, усалгааны шинэ техник, зоорийн тоног төхөөрөмжтэй танилцуулах, олон улсын үзэсгэлэнд оролцуулах, сургаж дадлагажуулах замаар хүнсний ногооны тариалалт, үйлдвэрлэлийн шинэ технологи эзэмшүүлэх;

3.4.3.хүн амд дотоодын хүнсний ногоог зохистой хэрэглэхийн ач тусыг ойлгуулах, сурталчлах ажлыг зохион байгуулах;

3.4.4.хүнсний ногоо тариалах, арчлах, ургацыг хадгалах, боловсруулах технологи, арга ажиллагааг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нэвтрүүлж, сурталчлах ажиллагааг өргөжүүлэх;

3.4.5.хамгаалагдсан хөрсний аж ахуй эрхлэгчдийг харилцан туршлага судлуулах, гидропоник орчинд ургуулах арга, технологи нэвтрүүлэх, аймаг, орон нутагт үзүүлэх сургалт зохион байгуулах;

3.4.6.услалтын систем, усалгааны тоног төхөөрөмжийн ашиглалт, таримлын ус хэрэглээ, технологийн талаар хүнсний ногоо тариалагчдад зориулсан сургалт зохион байгуулах, сурталчилгаа хийх;

3.4.7.бага, дунд оврын техникийн ашиглалт, зориулалт, шатахуун зарцуулалт, бүтээлийн норм, технологийн сургалтыг танхимд болон талбайд зохион байгуулах;

3.4.8.ногоочдыг сайн дураараа зохион байгуулалтад оруулж, ургацаа төв суурин газарт борлуулах ажлыг мэргэжлийн холбоодын оролцоотой зохион байгуулж, арга зүйн сургалт, сурталчилгаа хийх;

3.4.9.дотооддоо үйлдвэрлэх шим болон биологийн бордоог хэрэглэх, хөрсний үржил шимийг сайжруулах, хашаажуулах технологийн сургалтыг бүсчлэн зохион байгуулах;

3.4.10.хүнсний ногооны түгээмэл өвчин, хортон шавж, хог ургамлыг таних зорилго бүхий каталогийг хэвлүүлэн түгээх, хөнөөлт организмтай хүн, мал, амьтан, байгаль орчинд ээлтэй аргаар тэмцэх технологийн сургалт, семинарыг зохион байгуулах;

3.4.11.борлуулалтыг дэмжих, бүтээгдэхүүнийг сурталчлах зорилгоор "Алтан намар” үзэсгэлэн-худалдааг бүх сум, дүүрэг, хороодод зохион байгуулж, орон нутагт туршлага солилцох, үзүүлэх сургалт хийх.

Дөрөв.Хөтөлбөрийн удирдлага, зохион байгуулалт

4.1.Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг улсын хэмжээнд зохион байгуулах, зохицуулах, хяналт тавих үүрэг бүхий Үндэсний зөвлөл ажиллана. Үндэсний зөвлөлийг хүнс, хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн тэргүүлнэ. Үндэсний зөвлөлийн ажлын алба нь хүнс, хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага байна.

4.2.Үндэсний зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд холбогдох яам, Засгийн газрын агентлагийн удирдах албан тушаалтан, эрдэм шинжилгээ, сургалтын болон төрийн бус байгууллага, өрхийн тариалан, хүнсний ногооны үйлдвэрлэл эрхлэгчийн төлөөлөл оролцох бөгөөд зөвлөлийн гишүүдийг Үндэсний зөвлөлийн дарга томилж, чөлөөлнө.

4.3.Аймаг, нийслэлд "Хүнсний ногоо” дэд хөтөлбөр боловсруулан батлуулж хэрэгжүүлэх бөгөөд хөтөлбөр хэрэгжүүлэх салбар зөвлөлийг тухайн шатны Засаг дарга ахлан аймаг, нийслэлийн хүнс, хөдөө аж ахуйн газрын дарга нар салбар зөвлөлийн нарийн бичгийн даргаар ажиллана.

Тав.Хөтөлбөрийн санхүүжилт

5.1.Хөтөлбөрийн санхүүжилт дараах эх үүсвэрээс бүрдэнэ:

5.1.1.улсын болон орон нутгийн төсөв;

5.1.2.олон улсын болон хандивлагч орнуудын зээл, тусламж;

5.1.3.төсөл, хөтөлбөрийн санхүүжилт, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалт;

5.1.4.иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хандив;

5.1.5.бусад эх үүсвэр.

Зургаа.Хөтөлбөрийн хүрэх үр дүнгийн шалгуур үзүүлэлт

6.1.Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явц, үр дүнг дор дурдсан шалгуур үзүүлэлтээр дүгнэнэ:

№	Үзүүлэлт	Хэмжих нэгж	Суурь түвшин (2017 он)	Зорилтот түвшин (2022 он)
1	Гол нэрийн хүнсний ногооны хангамж	хувь	52	100
2	Бага тархацтай буюу нарийн ногооны хангамж	хувь	10	60
3	Хүнсний ногооны нийт ургац	мянган тонн	93.5	181.5
4	Хүнсний ногооны импорт	мянган тонн	60.0	36.0
5	Нэгж талбайн ургац	цн/га	112.1	142.1
6	Хүнсний ногооны нэр төрөл, сорт	тоо	31 нэр төрөл, 65 сорт	40 нэр төрөл, 90 сорт
7	Хүнсний ногооны үр үйлдвэрлэл	кг	15000	20000
8	Төл сонгино, сармисны үр	тонн	9	100
9	Нутагшсан ба ирээдүйтэй сорт	тоо	65	90
10	Хүнсний ногооны механикжуулалт	хувь	38	60
11	Зоорины багтаамж	мянган тонн	197.5	297.5
12	Хамгаалагдсан хөрсний ургац	тонн	5.1	Жилд 11.2 мянган тонн өргөст хэмх, улаан лооль, амтат чинжүү, гүзээлзгэнэ хураан авна.
13	Өвлийн хүлэмж	га	19.1	51.1
14	Нарны халаалттай болон нийлэг хальсан хүлэмж	га	56.8	166.8
15	Усалгаатай талбайн хэмжээ	га	Дуслын усалгаа 87.8 га, бороожуулах усалгаа 670 га, гадаргын усалгаа 7583.7 га	Суурь түвшнээс дуслын усалгааг 412.3 га-гаар, бороожуулах усалгааг 1830 га-гаар, гадаргын усалгааг 1300 га-гаар нэмэгдүүлнэ.
16	Биологийн гаралтай ургамал хамгааллын бэлдмэл	тонн	0.0	300.0
17	Эрдэс бордооны үйлдвэрлэл	тонн	30 мянга	50 мянга
18	Урт болон дунд хугацааны сургалтад хамрагдсан мэргэжилтний тоо	тоо	300	2100
19	Ногоо тариалдаг өрх, аж ахуйн нэгжийн тоо	тоо	35000	43000
20	Өрхийн дундаж орлого	мян.төг	1000.0	1500.0

6.2.Хөтөлбөр хэрэгжих хугацааны шалгуур үзүүлэлтийн жил жилийн хүрэх түвшинг хүнс, хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага тогтооно.

Долоо.Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ

7.1."Хүнсний ногоо” үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явц, үр дүнд жил бүр хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх ажлыг хүнс, хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай хуулийн 10.7-д заасны дагуу зохион байгуулж, тайланг Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газарт хүргүүлнэ.

7.2.Орон нутагт хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн явцын хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг бүх шатны Засаг дарга, салбар зөвлөлтэй хамтран гүйцэтгэж, хүнс, хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ.

7.3.Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний явцын болон эцсийн дүгнэлт, зөвлөмжид үндэслэн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх, нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах болон шаардлагатай бусад арга хэмжээ авч хэрэгжүүлнэ.

-----оОо-----

ХӨРС ХАМГААЛАХ, ЦӨЛЖИЛТӨӨС СЭРГИЙЛЭХ ТУХАЙ

admin — Mon, 06 Jan 2020 00:31:20 +0800

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

ТАРИАЛАНГИЙН ТУХАЙ

admin — Mon, 06 Jan 2020 00:27:12 +0800

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2016 оны 1 дүгээр сарын 29-ний өдөр

Улаанбаатар хот

ТАРИАЛАНГИЙН ТУХАЙ

/Шинэчилсэн найруулга/

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт

1.1.Энэ хуулийн зорилт нь тариалан эрхлэх, тариалангийн бүс нутгийг тогтоох, тариалангийн газрыг зүй зохистой ашиглах, хөрсийг хамгаалах, сайжруулах, тариалангийн болон эрчимжсэн мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг хослуулан хөгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

Хэвлэх

2 дугаар зүйл. Тариалангийн тухай хууль тогтоомж

2.1.Тариалангийн тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Газрын тухай хууль, Ургамал хамгааллын тухай хууль, Таримал ургамлын үр, сортын тухай хууль, Хүнсний тухай хууль, Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах тухай хууль, энэ хууль болон эдгээр хуультай нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.

2.2.Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.

Хэвлэх

3 дугаар зүйл. Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт

3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томьёог доор дурдсан утгаар ойлгоно:

3.1.1."хөрс” гэж Хөрс хамгаалах, цөлжилтөөс сэргийлэх тухай хуулийн 4.1.1-д заасныг;

3.1.2."тариалангийн талбай” гэж тариалангийн зориулалтаар эзэмшиж, ашиглаж байгаа нэгж газрыг;

3.1.3."атар газар” гэж холбогдох судалгаагаар тариаланд тохиромжтой газар гэдэг нь тогтоогдсон, тариалан эрхлэх зориулалтаар ашиглагдаагүй байгаа газрыг;

3.1.4."хөрсний шим тэжээлийн бодис” гэж ургамлын өсөлт, хөгжилтөд шаардагдах хөрсөн дэх бодисыг;

3.1.5."хөрсний үржил шим” гэж ургамлын ургац бүрдүүлэхэд шаардагдах чийг, хөрсний шим тэжээлийн бодис, агаар, дулаан, физик-механик шинж, хими, биологийн орчныг тодорхойлж байгаа хөрсний чадавхыг;

3.1.6."тариалангийн бүс нутаг” гэж таримал ургамал ургуулах хөрс, цаг уурын тохиромжтой нөхцөл бүрдсэн нутагт газар тариалан, эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийн зохистой уялдааг хангах зорилгоор төрөөс тусгайлан тогтоосон бүс нутгийг;

3.1.7."эрчимжсэн мал аж ахуй” гэж суурин болон хагас суурин байдлаар өндөр ашиг шимт мал, тэжээвэр амьтныг өсгөн үржүүлэх үйл ажиллагааг.

Хэвлэх

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
ТАРИАЛАНГИЙН ГАЗАР

4 дүгээр зүйл. Тариалан эрхлэх газар

4.1.Тариалангийн зориулалтаар эзэмшүүлсэн, ашиглуулсан төрийн өмчийн газарт тариалан эрхэлнэ.

4.2.Иргэн гэр бүлийнхээ хамтын хэрэгцээнд зориулан хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ, таримал ургамал тарих зориулалтаар эзэмшүүлсэн, өмчлүүлсэн газарт тариалан эрхэлж болно.

Хэвлэх

5 дугаар зүйл. Атар газрыг тариалангийн газарт шилжүүлэх

5.1.Сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал атар газрыг тариалангийн газарт шилжүүлэх талаарх Засаг даргын саналыг хэлэлцэж шийдвэр гаргана.

5.2.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын тогтоолыг үндэслэн гаргасан сум, дүүргийн Засаг даргын саналыг нэгтгэж тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд танилцуулж, холбогдох шийдвэр гаргуулсны үндсэн дээр тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ.

5.3.Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь атар газрыг тариалангийн газарт шилжүүлэх талаарх тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг үндэслэн Засгийн газарт оруулж шийдвэрлүүлнэ.

5.4.Энэ хуулийн 5.1, 5.2 дахь хэсэг улсын тусгай хэрэгцээний газарт хамаарахгүй.

5.5.Энэ хуулийн 5.3-д заасан байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр атар газрыг тариалангийн зориулалтаар эзэмшүүлэх, ашиглуулахыг хориглоно.

Хэвлэх

6 дугаар зүйл. Тариалангийн газрын ангилал

6.1.Тариалангийн газарт тариалангийн зориулалтаар өмчилж, эзэмшиж, ашиглаж байгаа элдэншүүлэгт оруулсан нийт талбайг хамааруулна.

6.2.Тариалангийн газрыг дараахь ангилалд хуваана:

6.2.1.тариалсан газар;

6.2.2.уриншилсан газар;

6.2.3.өнжөөсөн газар;

6.2.4.атаршсан газар;

6.2.5.тариалангийн талбайн эргэлт-ашиглалтын зурвас;

6.2.6.тариалангийн газрын хамгаалалтын ойн зурвас;

6.2.7.тариалангийн үйлдвэрлэлтэй холбоотой бусад газар.

Хэвлэх

7 дугаар зүйл. Тариалсан газар

7.1.Тариалсан газарт хүний үйл ажиллагаагаар тарьж ургуулсан таримал ургамал бүхий талбай хамаарна.

7.2.Доор дурдсан таримал ургамал бүхий талбайг тариалсан газарт хамааруулахгүй:

7.2.1.үр цацах, услах, бордох зэргээр сайжруулж тордсон бэлчээр, хадлангийн талбай;

7.2.2.хот, суурингийн дотор тарьж ургуулсан мод болон зүлэгжүүлсэн талбай, хот орчмын ногоон бүс;

7.2.3.элсний нүүдэл зогсоох зорилгоор тарьсан мод, бут, сөөг.

Хэвлэх

8 дугаар зүйл. Уриншилсан газар

8.1.Уриншилсан газарт хөрсөнд чийг хуримтлуулах, хог ургамлаас цэвэрлэх зорилгоор механик болон химийн аргаар боловсруулж өнжөөсөн тариалангийн талбай хамаарна.

8.2.Таримал ургамлын сэлгээнд ээлжлэн тариалсан болон ногоон бордуурт уриншийн талбайг уриншилсан газарт оруулж тооцно.

Хэвлэх

9 дүгээр зүйл. Өнжөөсөн газар

9.1.Өнжөөсөн газарт хоёр жилийн хугацаанд тариалалт болон уринш хийгээгүй тариалангийн талбай хамаарна.

Хэвлэх

10 дугаар зүйл. Атаршсан газар

10.1.Атаршсан газарт гурван жил тариалалт, уринш хийгээгүй тариалангийн газар хамаарна.

Хэвлэх

11 дүгээр зүйл. Тариалангийн талбайн эргэлт-ашиглалтын зурвас

11.1.Тариалангийн талбайн гадна хэсэг дэх эргэн тойрон 100 метр хүртэл эргэлт-ашиглалтын зурвастай байж болно.

11.2.Тариалангийн талбайн эргэлт-ашиглалтын зурвас нь тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгчийн эзэмшиж, ашиглаж байгаа тариалангийн газарт хамаарна.

Хэвлэх

12 дугаар зүйл. Тариалангийн газрын хамгаалалтын ойн зурвас

12.1.Тариалангийн газрын хамгаалалтын ойн зурвас нь тариалангийн газрын хөрсийг салхины элэгдэл, эвдрэлээс хамгаалах зорилгоор байгуулсан мод, бут бүхий зурвас газар байна.

12.2.Тариалангийн газрын хамгаалалтын ойн зурвас нь тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгчийн эзэмшиж, ашиглаж байгаа тариалангийн газарт хамаарна.

Хэвлэх

13 дугаар зүйл. Тариалангийн үйлдвэрлэлтэй холбоотой бусад газар

13.1.Тариалангийн үйлдвэрлэлтэй холбоотой бусад газарт дараахь газар хамаарна:

13.1.1.хөдөө аж ахуйн туршилт, судалгааны талбай;

13.1.2.тариалангийн болон эрчимжсэн мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн зориулалттай үл хөдлөх эд хөрөнгө, дэд бүтцийн газар.

Хэвлэх

14 дүгээр зүйл. Тариалангийн газрын зориулалт өөрчлөх

14.1.Тариалангийн газрын зориулалтыг өөрчлөхгүйгээр өөр бусад зориулалтаар эзэмших, ашиглахыг хориглоно.

14.2.Дараахь тохиолдолд тариалангийн газрын зориулалтыг өөрчилж болно:

14.2.1.тариалангийн газрын хөрсний үржил шим алдагдсан, элэгдэлд орсон, давсажсан, намагшсаны улмаас тариалангийн үйлдвэрлэлд тохиромжгүй болсон нь энэ хуулийн 26.2-т заасан шинжилгээгээр тогтоогдсон;

14.2.2.улсын тусгай хэрэгцээнд зориулан авсан.

14.3.Сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал энэ хуулийн 14.2.1-д заасан шинжилгээний дүнд үндэслэсэн тариалангийн газрын зориулалтыг өөрчлөх талаарх Засаг даргын саналыг хэлэлцэж шийдвэр гаргана.

14.4.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын тогтоолыг үндэслэн гаргасан сум, дүүргийн Засаг даргын саналыг нэгтгэн тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд танилцуулж, холбогдох шийдвэр гаргуулсны үндсэн дээр тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ.

14.5.Энэ хуулийн 14.4-т заасан саналд тухайн газрын байршлыг харуулсан зураглал, агрохими болон агрофизикийн шинжилгээний дүн, аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийг хавсаргасан байна.

14.6.Тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага энэ хуулийн 14.4-т заасан саналыг газрын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагатай зөвшилцсөний үндсэн дээр Засгийн газарт оруулж шийдвэрлүүлнэ.

Хэвлэх

15 дугаар зүйл. Тариалангийн болон эрчимжсэн мал аж ахуйн зориулалтаар газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах

15.1.Газрын нэгдмэл санд бүртгэгдсэн тариалангийн газрыг газрын тухай хууль тогтоомжид заасны дагуу тариалангийн зориулалтаар гэрээ (цаашид "гэрээ” гэх)-ний үндсэн дээр эзэмшүүлж, ашиглуулна.

15.2.Гэрээнд Газрын тухай хуулийн 34.6-д зааснаас гадна дараахь зүйлийг тусгана:

15.2.1.таримлын төрлөөр тариалах талбайн хэмжээ;

15.2.2.хөрс хамгаалах, сайжруулах арга хэмжээ;

15.2.3.энэ хуулийн 20.2-т заасан тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгчийн үүрэг.

15.3.Гэрээг Газрын тухай хуулийн 34.8-д заасны дагуу жил бүр дүгнэхдээ сум, дүүргийн тариалангийн асуудал хариуцсан мэргэжилтний санал, дүгнэлтийг тусгана.

15.4.Тариалангийн зориулалтаар газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах гэрээний загварыг газрын болон тариалангийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран батална.

15.5.Тариалангийн зориулалтаар газрыг эзэмшүүлэхдээ Газрын тухай хуульд заасан ерөнхий хугацааг баримтлах бөгөөд 40 жилээс доошгүй байна.

15.6.Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь тариалангийн газар эзэмших эрхээ бусдад шилжүүлэх асуудлыг Газрын тухай хуулийн 38.1-д заасны дагуу шийдвэрлэх бөгөөд доор дурдсан шаардлагыг хангасан байна:

15.6.1.энэ хуулийн 26.2-д заасан шинжилгээний дүнгээр хөрсний үржил шимийг доройтуулаагүй нь тогтоогдсон байх;

15.6.2.хуульд заасан нөхцөл болзол, газар эзэмшүүлэх гэрээг зөрчөөгүй байх;

15.6.3.тариалангийн газрыг зориулалтын дагуу ашигласан байх.

15.7.Тариалангийн газрыг атаршуулсан, атар газрыг эрх бүхий байгууллагын шийдвэргүйгээр хагалсан бол буруутай этгээд нөхөн сэргээж, хохирлыг барагдуулна.

15.8.Энэ хуулийн 15.7-д заасан газрыг нөхөн сэргээх, хохирол тооцох аргачлалыг тариалангийн болон байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран батална.

Хэвлэх

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
ТАРИАЛАНГИЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ

16 дугаар зүйл. Тариалангийн үйлдвэрлэл, түүний төрөл

16.1.Тариалангийн үйлдвэрлэлд таримал ургамлыг тариалах, арчлах, ургуулах, хураан авах, тээвэрлэх, хадгалах, худалдах үйл ажиллагаа хамаарна.

16.2.Тариалангийн зориулалтаар эзэмшүүлсэн, ашиглуулсан газарт дараахь төрлийн таримлын үйлдвэрлэл эрхэлнэ:

16.2.1.зусах болон өвөлжих үр тарианы ургамал;

16.2.2.төмс, хүнсний ногоо, мөөг;

16.2.3.жимс, жимсгэнэ;

16.2.4.нэг ба олон наст тэжээлийн таримал;

16.2.5.тосны ургамал;

16.2.6.техникийн ургамал;

16.2.7.эмийн болон цэцэг, гоёл чимэглэлийн таримал;

16.2.8.бусад таримал.

16.3.Тариалангийн газарт хар тамхи, мансууруулах болон хордуулах үйлчилгээтэй таримал тариалахыг хориглоно.

Хэвлэх

17 дугаар зүйл. Тариалангийн бүс нутаг

17.1.Тариалангийн үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлэх, төрөлжүүлэх, эрчимжсэн мал аж ахуйн үйлдвэрлэлтэй хослуулан хөгжүүлэх зорилгоор тариалангийн бүс нутгийг энэ хуульд заасны дагуу тогтоож болно.

17.2.Тариалангийн бүс нутаг, түүний заагийг тогтоох асуудлыг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийг харгалзан тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага Засгийн газарт оруулж шийдвэрлүүлнэ.

17.3.Тариалангийн бүс нутаг хөдөө аж ахуйн чөлөөт бүсэд байж болно.

17.4.Тариалангийн бүс нутгийг засаг захиргааны нэгжээр тогтооно.

17.5.Тариалангийн бүс нутагт суурин болон хагас суурин эрчимжсэн мал аж ахуйг тусгайлсан бэлчээрт эрхэлнэ.

Хэвлэх

18 дугаар зүйл. Тариалангийн үйлдвэрлэлийн техник, технологийн шинэчлэл

18.1.Үр тарианы үйлдвэрлэлд хөрс хамгаалах тэг элдэншүүлгийн болон цомхотгосон технологийг ашиглана.

18.2.Тариалангийн үйлдвэрлэлийн техникийн худалдааг сургалт, сэлбэгийн хангамж, засвар үйлчилгээний тогтолцоог бүрдүүлсэн, мэргэжлийн хүний нөөцтэй, үйлдвэрлэгчийн итгэмжлэлтэй хуулийн этгээд эрхэлнэ.

18.3.Тариалангийн үйлдвэрлэлийн техник нь хөрсийг элэгдэл, эвдрэлээс хамгаалах, үржил шимийг хадгалах, чийгийн ууршилтыг багасгах, эдийн засгийн үр ашигтай, хөдөлмөрийн аюулгүй нөхцөлийг хангасан, экологийн тэнцвэрт байдлыг хадгалах шаардлагад нийцсэн байна.

18.4.Атар болон атаршсан газрыг эхний удаа эргэлтэд оруулах, холбогдох технологийн дагуу усалгаатай талбайг боловсруулах болон ногоон бордуурт уринш хийхээс бусад тохиолдолд үр тарианы үйлдвэрлэлд газрын хөрсийг хөмрүүлж хагалах техник, технологи ашиглахыг хориглоно.

Хэвлэх

19 дүгээр зүйл. Төрөөс тариалангийн үйлдвэрлэлийг дэмжих, санхүүжүүлэх

19.1.Тариалангийн үйлдвэрлэлд төрөөс мөнгөн болон мөнгөн бус дэмжлэг үзүүлж болно.

19.2.Энэ хуулийн 19.1-д заасан дэмжлэгийн хэмжээг Засгийн газар тогтооно.

19.3.Тариалангийн үйлдвэрлэлийг төрөөс дэмжих, хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дараахь эх үүсвэрээс санхүүжүүлж болно:

19.3.1.улсын болон орон нутгийн төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө;

19.3.2.тариалангийн салбарт гадаад улс, олон улсын байгууллагаас олгосон зээл, буцалтгүй тусламж;

19.3.3.гадаад, дотоодын иргэн, хуулийн этгээдээс олгосон хандив, тусламж, хөрөнгө оруулалт;

19.3.4.хуулиар хориглоогүй бусад эх үүсвэр.

19.4.Хандивлагч орон, олон улсын байгууллагатай байгуулсан гэрээ, хэлэлцээрээр тариалангийн үйлдвэрлэлийн зориулалтаар олгосон зээл, буцалтгүй тусламжийг зөвхөн зориулалтын дагуу зарцуулна.

19.5.Энэ хуулийн 19.3-т заасан хөрөнгийг дараахь зориулалтаар зарцуулна:

19.5.1.услалтын систем шинээр байгуулах, өргөтгөх, сэргээн засварлах, усан сан, хөв, цөөрөм байгуулах, усалгаатай тариалангийн талбайн хайгуул, судалгаа хийх;

19.5.2.тариалангийн газрын хөрсний үржил шимийг хамгаалах, сайжруулах, нөхөн сэргээх, бордоо, ургамал хамгааллын бодисын зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх, ойн зурвас байгуулах;

19.5.3.үр тариа, тэжээл, төмс, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэний сорт бүтээх, сорих, сортын үр, суулгац үржүүлэх, үйлдвэрлэх болон төмсний бичил булцуу үйлдвэрлэх;

19.5.4.үр тариа, тэжээл, төмс, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэний үйлдвэрлэлийн техник, технологийн шинэчлэл хийх, засвар болон техникийн үйлчилгээний төв байгуулах;

19.5.5.төмс, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэний хадгалалт-борлуулалтын тогтолцоог бүрдүүлэх, өвлийн хүлэмж байгуулах;

19.5.6.үүлэнд зориудаар нөлөөлж хур тунадас оруулах.

19.6.Тариалангийн үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа иргэн, хуулийн этгээдийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнд мөнгөн урамшуулал олгох, мөнгөн бус дэмжлэг үзүүлэх журмыг тариалангийн болон санхүүгийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран батална.

19.7.Энэ хуулийн 14.2.1-д заасан газрыг тариалангийн эргэлтэд оруулах зорилгоор хөрсний үржил шимийг сайжруулах арга хэмжээ авсан бол төрөөс дэмжлэг үзүүлж болно.

19.8.Мөнгөн урамшуулал олгох, дэмжлэг үзүүлэхэд техник, технологийн шинэчлэл хийсэн, хөрсний үржил шимийн хэвийн байдлыг хадгалсан, ургацын чанарыг тогтвортой дээшлүүлсэн, орон нутгийн иргэдийг ажлын байраар хангасан байдлыг харгалзана.

19.9.Энэ хуулийн 19.8-д заасан ургацын чанарыг итгэмжлэгдсэн лабораторийн шинжилгээний дүнгээр тодорхойлно.

19.10.Тариалангийн үйлдвэрлэлийг даатгалд хамруулах асуудлыг холбогдох хуулиар зохицуулна.

19.11.Дотоодын хэрэгцээнээс илүү гарсан тариалангийн бүтээгдэхүүнийг экспортлож болно.

Хэвлэх

20 дугаар зүйл. Тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгчийн эрх, үүрэг

20.1.Тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгч дараахь эрхтэй:

20.1.1.хууль тогтоомжид заасны дагуу төрөөс дэмжлэг авах;

20.1.2.Газрын тухай хуульд заасны дагуу газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг барьцаалах, шилжүүлэх.

20.2.Тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгч дараахь үүрэгтэй:

20.2.1.өөрийн эзэмшлийн талбай, ургацаа бусдын халдлага болон малаас хамгаалах;

20.2.2.тариалангийн газраа бүхэлд нь, эсхүл тодорхой хэсгийг нь хоёр жил ашиглахгүй өнжөөх бол сум, дүүргийн Засаг даргад албан ёсоор мэдэгдэх;

20.2.3.тариалангийн газарт хорио цээртэй өвчин, хөнөөлт шавж, мэрэгч амьтан, хог ургамал илэрсэн бол мэргэжлийн байгууллагад ажлын таван өдрийн дотор мэдэгдэх, шаардлагатай арга хэмжээг авах;

20.2.4.тариалангийн газрын хөрсний үржил шимийг хамгаалах, сайжруулах;

20.2.5.таримлын үрийг таваас доошгүй жил тутам шинэчлэх;

20.2.6.таримлын төрөл тус бүрээр тариалсан болон хураасан ургац, бэлтгэсэн уринш, талбайн ашиглалтын талаарх мэдээг сум, дүүргийн Засаг даргад тухай бүр гаргаж өгөх;

20.2.7.байгаль орчинд ээлтэй, дэвшилтэт техник, технологийг нэвтрүүлэх, сэлгэн тариалалтыг зохих түвшинд хадгалах;

20.2.8.өөрийн эзэмшил, ашиглалтад байгаа тариалангийн газарт хуульд заасан хугацаанд агрохими, агрофизикийн шинжилгээ хийлгэх;

20.2.9.хөдөө аж ахуйн инженер, агрономичтой байх;

20.2.10.тариалангийн үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа сум, дүүрэгтээ бүртгүүлж, иргэдийг ажлын байраар хангасан байх;

20.2.11.талбайн түүх хөтлөх;

20.2.12.эрх бүхий байгууллагаас гаргасан заавар, зөвлөмжийн дагуу тариалангийн технологийг мөрдөх;

20.2.13.хууль тогтоомжид заасан бусад.

20.3.Тариалангийн газрыг атаршуулахыг хориглоно.

20.4.Тариалангийн зориулалтаар газар эзэмшигч, ашиглагч нь хоёроос дээш жил эзэмшил, ашиглалтад байгаа газартаа бүрэн болон хэсэгчлэн тариалалт хийгээгүй бол тариалалт хийгээгүй газрын хэмжээгээр газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг сум, дүүргийн Засаг дарга хүчингүй болгоно.

20.5.Энэ хуулийн 20.2.11-д заасан талбайн түүх хөтлөх дэвтрийн загвар, аргачлалыг тариалангийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

Хэвлэх

21 дүгээр зүйл. Тариалангийн үйлдвэрлэлийн төлөвлөлт

21.1.Тариалангийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх дунд хугацааны хөтөлбөрийг Засгийн газар батална.

21.2.Тариалангийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бодлого, дунд хугацааны хөтөлбөрт тулгуурлан жил бүрийн төлөвлөгөөг тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага баталж, хэрэгжилтийг зохион байгуулна.

21.3.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга тухайн жилийн тариалангийн үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөөг тариалан эрхлэгчдийн саналд тулгуурлан боловсруулж, сум, дүүрэг тус бүрээр баталж, хэрэгжилтийг зохион байгуулна.

21.4.Тариалангийн бүтээгдэхүүний хадгалалтын үеийн хэвийн хорогдлыг тооцох аргачлалыг тариалангийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

Хэвлэх

22 дугаар зүйл. Төмс, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэний аж ахуй

22.1.Хүн амыг дотоодод тариалсан төмс, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнээр хангах зорилгоор хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ.

22.2.Төмс, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэний зоорь, өвлийн хүлэмж, тээвэрлэлт, хадгалалт, худалдааны ложистикийг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлд тулгуурлан хэрэгжүүлнэ.

22.3.Иргэнд газар тариалангийн зориулалтаар газар өмчлүүлэх харилцааг Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хуулийн 4.1.2, 5.1.7, 5.1.8 дахь заалт, 7.3 дахь хэсгийг баримтлан зохицуулна.

Хэвлэх

23 дугаар зүйл. Тариалангийн үйлдвэрлэлийн тайлан, мэдээллийн сан

23.1.Аймаг, нийслэлийн хөдөө аж ахуйн асуудал хариуцсан нутгийн захиргааны байгууллага нь тариалангийн газрын ангилал тус бүрээр болон тариалсан таримал, сорт, үр, техник, хураасан ургацын мэдээг сум, дүүргээр нэгтгэн, тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад тухайн жилийн 2 болон 4 дүгээр улиралд хүргүүлнэ.

23.2.Энэ хуулийн 23.1-д заасан мэдээг тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага улсын хэмжээнд нэгтгэн, Засгийн газарт танилцуулна.

23.3.Тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага тариалангийн үйлдвэрлэлийн мэдээллийн сантай байна.

23.4.Энэ хуулийн 23.1-д заасан мэдээ гаргах, хүргүүлэх болон энэ хуулийн 23.3-т заасан мэдээллийн сан бүрдүүлэх журмыг тариалангийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

Хэвлэх

24 дүгээр зүйл. Тариалангийн үйлдвэрлэлийг хамгаалах

24.1.Тариалангийн үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа газарт дараахь үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно:

24.1.1.мал, тэжээвэр амьтан оруулах, бэлчээх;

24.1.2.ан ав хийх;

24.1.3.дайран өнгөрөх, зам гаргах;

24.1.4.өвс, сүрэл, байгалийн бусад ургамал шатаах;

24.1.5.тариалан эрхлэхтэй холбоогүй бусад үйл ажиллагаа.

24.2.Тариалангийн талбайн захаас гадагш 500 метрийн зайд мал бэлчээх, оторлох болон бэлчээрийн мал аж ахуйн өвөлжөө, хаваржаа, зуслан, намаржаа байхыг хориглоно.

24.3.Энэ хуулийн 24.2-т заасан мал аж ахуй эрхлэгчийн өвөлжөө, хаваржааг тухайн орон нутагт нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбогдсон тээврийн зардлыг тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгч нэг удаа хариуцна.

24.4.Энэ хуулийн 24.3-т заасны дагуу нүүн шилжих мал аж ахуй эрхлэгчийн өвөлжөө, хаваржааны газрын асуудлыг сум, дүүргийн Засаг дарга 30 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ.

24.5.Тариалангийн талбайд мал, тэжээвэр амьтан орсны улмаас тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгчид учруулсан хохирлыг тооцох аргачлалыг тариалангийн, хууль зүйн болон санхүүгийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран батална.

Хэвлэх

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ
ТАРИАЛАНГИЙН ГАЗРЫН ХӨРСИЙГ ХАМГААЛАХ

25 дугаар зүйл. Хөрс хамгаалах, сайжруулах үйл ажиллагаа

25.1.Тариалангийн газрын хөрсний үржил шимийг хамгаалах, сайжруулах талаар дараахь үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ:

25.1.1.энэ хуульд өөрөөр заагаагүй бол үр тарианы үйлдвэрлэлд хөрсийг тэг элдэншүүлгийн болон цомхотгосон технологиор боловсруулах;

25.1.2.тариалангийн талбайг хаших;

25.1.3.ойн зурвас байгуулах;

25.1.4.талбайд сүрлэн хучлага тогтоох;

25.1.5.өвчин, хортон, хог ургамал болон ганд тэсвэртэй нутагшсан, ирээдүйтэй сортын үрээр тариалах;

25.1.6.сэлгээнд буурцагт ургамал тариалах;

25.1.7.эрдэс, органик бордоо, ургамал хамгааллын цогц арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, төлөвшүүлэх;

25.1.8.усалгааны горимыг мөрдөх;

25.1.9.талбайн түүхэнд хөрс хамгааллын арга хэмжээг тусган хөтлөх.

Хэвлэх

26 дугаар зүйл. Тариалангийн газрын хөрсний төлөв байдал, чанар

26.1.Тариалангийн газрын хөрсний төлөв байдал, чанарыг таримал ургамлын өсөлт, хөгжилтийг хангах үржил шим /ялзмаг/, шим тэжээлийн бодис, хөрсний элэгдэл, эвдрэлийн зэргийн үзүүлэлтээр тогтооно.

26.2.Тариалангийн газрын хөрсний төлөв байдал, чанарын үзүүлэлтийг агрохими, агрофизикийн шинжилгээгээр тодорхойлно.

26.3.Агрохими, агрофизикийн шинжилгээг хөрсний сорьц шинжилгээний чиглэлээр Стандартчилал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай хуульд заасны дагуу итгэмжлэл авсан лаборатори хийж гүйцэтгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2017 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

26.4.Агрохимийн шинжилгээг дараахь үзүүлэлтээр гаргана:

26.4.1.хөрсний 0-40 см хүртэл гүний ялзмаг;

26.4.2.нитратын азот;

26.4.3.хөдөлгөөнт фосфор;

26.4.4.хөдөлгөөнт кали;

26.4.5.бусад.

26.5.Агрофизикийн шинжилгээг дараахь үзүүлэлтээр гаргана:

26.5.1.хөрсний бүхэлшил;

26.5.2.хөрсний эвдрэл, элэгдлийн зэрэг;

26.5.3.усалгаатай тариалангийн газрын хөрсний намагжилт, давсжилт;

26.5.4.хөрсний нягт;

26.5.5.бусад.

26.6.Тариалангийн газрыг эзэмшигч, ашиглагч нь энэ хуульд зааснаас гадна нэмэлт үзүүлэлтээр шинжилгээ хийлгэж болно.

26.7.Агрохими, агрофизикийн шинжилгээг таван жил тутамд тариалангийн газрын эзэмшигч, ашиглагч өөрийн хөрөнгөөр хийлгэнэ.

26.8.Тариалангийн газрыг иргэн, хуулийн этгээдэд эзэмшүүлэх, ашиглуулахаар анх удаа олгох, нөхөн олговортойгоор эргүүлэн авах, зориулалтыг өөрчлөхөд агрохими, агрофизикийн шинжилгээг хийлгэх бөгөөд зардлыг улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ.

26.9.Тариалангийн зориулалттай газар эзэмших, ашиглах эрх шилжүүлэхэд эрх шилжүүлж байгаа иргэн, хуулийн этгээд нь тариалангийн газарт агрохими, агрофизикийн шинжилгээг өөрийн зардлаар хийлгэсэн байна.

26.10.Агрохими, агрофизикийн шинжилгээ хийсэн итгэмжлэгдсэн лаборатори нь шинжилгээний дүнг кадастрын зурагт буулгаж, зөвлөмжийн хамт газар эзэмшигч, ашиглагчид болон тариалангийн асуудал хариуцсан нутгийн захиргааны байгууллагад хүлээлгэн өгнө.

26.11.Агрохими, агрофизикийн шинжилгээний явцад зөрчил илэрвэл энэ тухай итгэмжлэгдсэн лаборатори сумын газрын даамал болон тариалангийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн, дүүргийн газрын албанд мэдэгдэх үүрэгтэй.

26.12.Тариалангийн газрын хөрсний төлөв байдал, чанарт хийсэн агрохими, агрофизикийн шинжилгээний дүн нь тариалангийн үйлдвэрлэлийн мэдээллийн сангийн бүрэлдэхүүн хэсэг байна.

Хэвлэх

27 дугаар зүйл. Тариалангийн газрын хөрсний төлөв байдал, чанарт тавих хяналт

27.1.Хөрсний төлөв байдалд тавих хяналтыг тариалангийн асуудал хариуцсан нутгийн захиргааны байгууллага хэрэгжүүлнэ.

27.2.Агрохими, агрофизикийн шинжилгээний дүнгээр хөрсний төлөв байдал, чанарыг өмнөх шинжилгээний дүнгээс дордуулсан нь мэргэжлийн байгууллагын шинжилгээ, дүгнэлтээр тогтоогдсоны дагуу сайжруулах тодорхой арга хэмжээ авах талаар тариалангийн газар эзэмшигч, ашиглагчид хоёроос таван жилийн хугацаатай мэдэгдэл өгч, зөвлөмж хүргүүлнэ.

27.3.Мэдэгдэлд заасан хугацаанд хөрсний төлөв байдлыг сайжруулах арга хэмжээ аваагүй бол тариалангийн асуудал хариуцсан нутгийн захиргааны байгууллага нь газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгох саналыг зохих шатны Засаг даргад хүргүүлнэ.

27.4.Энэ хуулийн 27.3-т заасан саналыг үндэслэн тухайн шатны Засаг дарга хөрсний төлөв байдлыг дордуулсан иргэн, хуулийн этгээдийн газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгож, Газрын тухай хуульд заасны дагуу тухайн этгээдэд мэдэгдэнэ.

Хэвлэх

ТАВДУГААР БҮЛЭГ
БУСАД ЗҮЙЛ

28 дугаар зүйл.Хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

28.1.Энэ хуулийг зөрчсөн албан тушаалтны үйлдэл нь гэмт хэргийн шинжгүй бол Төрийн албаны тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

28.2.Энэ хуулийг зөрчсөн хүн, хуулийн этгээдэд Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

28.3.Тариалангийн тухай хууль зөрчигчид хариуцлага торгууль оногдуулсан нь тухайн зөрчлийг арилгах, зөрчлийн улмаас бусдад учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх хариуцлагаас чөлөөлөх үндэслэл болохгүй.

/Энэ зүйлийг 2017 оны 5 дугаар сарын 11-ний хуулиар өөрчлөн найруулсан/

ТӨРӨӨС ХҮНС, ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ТАЛААР БАРИМТЛАХ БОДЛОГО

admin — Mon, 06 Jan 2020 00:16:40 +0800

Монгол Улсын Их Хурлын 2003 оны 29 дүгээр тогтоолын хавсралт

ТӨРӨӨС ХҮНС, ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ТАЛААР БАРИМТЛАХ БОДЛОГО

Нэг. Нийтлэг үндэслэл

1. Төрөөс хүнс, хөдөө аж ахуйн талаар баримтлах бодлого нь бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын хүрээнд хөдөө аж ахуйг эрчимтэй хөгжүүлж, үйлдвэрлэлийн өсөлтийг хангах, үр ашгийг нэмэгдүүлэх, хүнсний бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдлыг дээшлүүлэх, хөдөө аж ахуйг байгалийн аливаа эрсдлээс хамгаалах, хөдөөд хүмүүс тухтай ажиллаж, амьдрах нөхцөлийг улам бүр сайжруулахад төр, иргэн, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагааг нэгтгэн чиглүүлэхэд оршино.

2. Энэхүү бодлогын зорилго нь эдийн засаг, бизнесийн таатай орчинг бүрдүүлэх, үйлдвэрлэлийн бүтээмж, чадавхийг нэмэгдүүлэх,мал аж ахуй, газар тариалан,хүнсний салбарын тогтвортой хөгжлийг хангах, экологийн цэвэр, аюулгүй хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, чанар, хүртээмжийг сайжруулахад чиглэгдэнэ.

3. Төрөөс баримтлах энэхүү бодлогын зорилт нь хүнс, хөдөө аж ахуйн гол нэрийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэн мах, сүү, гурил, төмс,хүнсний ногооны хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангаж, импортыг бууруулж, экспортыг нэмэгдүүлэхэд оршино.

4. Хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарын эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох, удирдлага зохион байгуулалт,бүтцийн өөрчлөлт хийх,түүнийг төгөлдөржүүлэх бүхий л арга хэмжээг авахад энэхүү бодлогын үзэл санааг үндэслэл болгоно.

Хоёр. Хүнс, хөдөө аж ахуйн бодлогын чиглэл

1. Хүнс, хөдөө аж ахуйн бодлогыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ нь байгаль, эдийн засаг, санхүү, хүний нөөцөө зохистой ашиглаж, үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлэх, үр ашиг, бүтээгдэхүүний чанар, өрсөлдөх чадварыг нь дээшлүүлэн хүн амын хүнсний болон үйлдвэрийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн аюулгүй бүтээгдэхүүн, түүхий эд нийлүүлэх, мал аж ахуй, газар тариалан, хүнсний салбарын тогтвортой хөгжлийг хангах зарчимд тулгуурлана.

2. Монгол Улсын хөдөө аж ахуйн хөгжлийн үндсэн загвар нь өмчийн бүх хэлбэрийн хуулийн этгээд болон өөрийгөө бүрэн тэтгэх чадвартай аж ахуйд тулгуурласан, байгаль, уур амьсгалын өөрчлөлтөд зохицсон, үр ашигтай, найдвартай, бэлчээрийн болон эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариалан байна.

3. Экологийн хувьд цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг, оюуны багтаамж ихтэй, эрсдэл багатай, байгаль орчинд халгүй хүнс, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, технологийг хөгжүүлэх явдлыг бүх талаар дэмжинэ.

4. Бизнесийн таатай орчинг бүрдүүлэх, үйлдвэрлэлийн бүтээмж, чадавхийг нэмэгдүүлэхэд дараахь зорилтуудыг хэрэгжүүлнэ:

      1/ байгаль, уур амьсгал, эдийн засаг, гадаад, дотоод зах зээлийн нөхцөл байдалдаа нийцсэн татвар, зээл, хөрөнгө оруулалт, гадаад худалдааны уян хатан бодлогоор хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарын хөгжлийг дэмжих;

      2/ хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарын үйлдвэрлэлийн бүтээмж, үр ашгийг дээшлүүлэх эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох;нэн тэргүүнд фермерийн болон эрчимжсэн аж ахуйг хөгжүүлэх, мал сүрэг, тариалангийн үйлдвэрлэлийг байгалийн гамшгаас хамгаалах, даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгох чиглэлээр хууль, эрх зүйн орчинг шинэчлэх, хүнс, хөдөө аж ахуйн боловсруулах үйлдвэрүүдийг зээл,татварын бодлогоор дэмжих арга хэмжээг хэрэгжүүлэх;

      3/ хүнс, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн технологийг боловсронгуй болгож гадаад, дотоодын зах зээлд өрсөлдөх чадварыг нь дээшлүүлэх;үүний тулд үйлдвэрлэлийн техник, технологийн шинэчлэл хийх, мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэх, стратегийн хүнсний бүтээгдэхүүний дотоодын үйлдвэрлэл, хангамжийг тогтвортой байлгах, мал аж ахуй, газар тариалангийн үйлдвэрлэлд лизингийн худалдаа, төлбөрт үйлчилгээг бий болгон хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх;

      4/ салбарын үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэх төрийн бус байгууллагуудын үйл ажиллагааг дэмжиж, идэвхтэй хамтран ажиллах;

      5/ хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарт олгосон гадаадын буцалтгүй тусламжийн бараа, бүтээгдэхүүнийг борлуулсан орлого болон төслийн зээлийн эргэлтийн сан ,түүний хүүгийн орлогыг тухайн орны Засгийн газартай зөвшилцөн тус салбарыг дэмжих зээлийн сан болгон ашиглах;

      6/ дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулалт, зээл тусламжийг хөдөөгийн усан хангамжийг сайжруулах, мал аж ахуй, газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлэхэд чиглүүлэх;

      7/ түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг хадгалах, тээвэрлэх,боловсруулах технологийг боловсронгуй болгон сав, баглаа боодлыг сайжруулахын зэрэгцээ тохиромжтой бүс нутагт бөөний худалдааны төв, бирж байгуулж, сүлжээ бий болгохыг дэмжих;

      8/ хөдөөд банк, банк бус санхүүгийн байгууллагуудын үйлчилгээг сайжруулж, хөдөөгийн иргэд, аж ахуйн нэгжийн бэлэн бус мөнгөний арилжаа, зээлийн үйлчилгээг өргөжүүлэх:

                а/хадгаламж зээлийн хоршоод болон банк бус санхуугийн байгууллагуудын хөгжлийг дэмжиж, олон улсын байгууллагуудаас олгож буй хөнгөлөлттэй зээлийг тэдгээрээр дамжуулан ашиглах чиглэл баримтлах.

      9/ хөдөөд ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, өрхийн амжиргааны түвшинг дээшлүүлэх, иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэхэд дотоод нөөц боломж, гадаадын дэмжлэг, тусламжийг үр ашигтай ашиглах:

      а/хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарын ажиллагсдад үндэсний уламжлалт арга ажиллагааг эзэмшүүлэх, шинжлэх ухааны дэвшилт технологийг нэвтрүүлэх ажлыг сургалтын бүх арга, хэлбэрээр зохион байгуулах.

      10/ хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарт ашиглах дотооддоо үйлдвэрлэх боломжгүй техник, сэлбэг, тоног төхөөрөмж, өрхийн хэрэглээний цахилгаан үүсгүүр, эрдэс бордоо, ургамал хамгааллын бодис, малын эм бэлдмэл, өндөр ашиг шимт үржлийн мал, амьтан, тэдгээрийн үр хөврөл, хөврөл үрийг импортын татвар болон нэмэгдсэн өртгийн татвараас хөнгөлөх;

      11/ хүнсний бүтээгдэхүүний хомсдлоос сэргийлэх зорилгоор буудайг улс худалдан авах тогтолцоог боловсронгуй болгохын хамт стратегийн хүнсний бүтээгдэхүүн болон үр тарианы үрийн улсын нөөцтэй байх;

      12/ хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарын мэдээ, мэдээлэл, хяналт, шинжилгээ, үнэлгээний сүлжээг буй болгон үйл ажиллагааг зах зээлийн шаардлагад нийцүүлэн сайжруулах;

      13/ зах зээлийн нөхцөлд нийцсэн хоршоо, фермерийн аж ахуйг дэмжих:

                а/мал аж ахуй эрхлэгчдэд бэлчээр эзэмшүүлэх эрх зүйн үндсийг бий болгох,малчид, тариаланчдын хоршоо, фермерийн аж ахуйг татвар, зээл , хөрөнгө оруулалтын бодлогоор дэмжих;

                б/хөдөө аж ахуй, боловсруулах үйлдвэр, худалдааны хамтын ажиллагаа, хоршилтын зохистой бүтэц бий болгох чиглэл баримтлах.

5. Мал аж ахуйн талаар

Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний 80 гаруй хувийг үйлдвэрлэж, хүн амаа хүнс, өргөн хэрэглээний бараагаар хангах эх үүсвэр болж байгаа бэлчээрийн болон эрчимжсэн мал аж ахуйг бүсчлэн хөгжүүлж, дотоод зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн чанар сайтай, аюулгүй түүхий эд, бүтээгдэхүүн нийлүүлэх, экспортын нөөцийг нэмэгдүүлэхэд мал аж ахуйн бодлого чиглэгдэнэ.

Энэ бодлого нь дараахь зорилтуудаар хэрэгжинэ:

      1/ бэлчээрийн мал аж ахуйн уламжлалт арга ажиллагааг боловсронгуй болгон эрчимжүүлж, үйлдвэрлэлийн үр ашигтай, найдвартай тогтолцоог бүрдүүлэх:

                а/монгол малын тэсвэрт чанарыг бататган биологийн боломжийг нь бүрэн ашиглах, зүй бусын хорогдол, хээл хаялт, сувайралтыг багасгах замаар үйлдвэрлэлийн үр ашгийг дээшлүүлэх;

              б/адууг уналга-эдэлгээ, махны; үхрийг мах, сүүний; тэмээг ачлага-эдэлгээ, ноос, сүүний; хонийг мах, ноосны; ямааг ноолуур, сүүний чиглэлээр зонхилон үржүүлэхийн зэрэгцээ бололцоотой бүс нутагт гахай,шувуу, зөгий, туулайны зэрэг уламжлалт бус аж ахуйг хөгжүүлэх.

      2/ бүсийн тулгуур төвүүд болон тариалангийн бүс нутагт эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх;

      3/ мах, сүүний чиглэлийн үхэр, хонь болон гахай, шувуу өсгөн үржүүлэхэд чиглэгдсэн туршилт судалгаа, сонгон үржүүлгийн ажлыг хэрэгжүүлэх;

      4/ нутгийн шилдэг омог, үүлдрийн цөм сүрэг, гадаадын арвин ашиг шимт мал, амьтны шалгарсан удмыг сайжруулагчаар ашиглах, биотехнологи, генийн инженерчлэлийн дэвшилт аргыг нэвтрүүлэх замаар малын үүлдэрлэг байдлыг сайжруулах;

      5/ мал сүргийг эрүүлжүүлэх, халдварт, паразиттах өвчинтэй тэмцэх, сэргийлэх арга хэмжээг олон улсын жишигт хүргэж үр дүнг сайжруулах:

                а/бүсийн тулгуур болон орон нутгийн хөгжлийн төвүүд дэх мал эмнэлэг, ариун цэврийн лабораторийг бэхжүүлж, чадавхийг нь дээшлүүлэх, хөрш болон худалдааны харилцаатай орнуудын мал эмнэлгийн байгууллагуудтай бүх талын хамтын ажиллагааг өргөтгөх;

                б/мал эмнэлэг, үржлийн анхан шатны нэгжийг бэхжүүлэн улсын төсвийн хөрөнгөөр санхүүжүүлж буй ажил үйлчилгээний эцсийн үр дүнг сайжруулах зорилго бүхий үр ашигтай арга хэлбэрүүдийг нэвтрүүлэх.

      6/ мал, амьтны эрүүл мэндийн олон улсын байгууллагаас тогтоосон А жагсаалтын өвчнөөс тайван орны статусыг хангах:

                а/мал, амьтны шүлхий, мялзан өвчнөөс сэргийлэх вакцинжуулалтыг хязгаарлаж, уг өвчнөөр тайван орны жагсаалтанд орох бэлтгэл хангах.

      7/ мал, амьтны эм, биобэлдмэлийн үйлдвэрлэл, нийлүүлэлт, хэрэглээнд тавих хяналтыг сайжруулан өндөр идэвхтэй, аюулгүй, чанарын баталгаатай эм, биобэлдмэлийг хэрэглэх;

      8/ инженерийн болон энгийн уурхайн худаг, уст цэгийг нэмэгдүүлэх, эзэмшил, ашиглалтыг сайжруулахын зэрэгцээ усны нөөцийн бусад эх үүсвэрийг зохистой ашиглах замаар хүн ам, малын усны хангамжийг нэмэгдүүлэх:

                а/уст цэгүүдийг сэргээн засварлах, шинээр гаргах, цас, борооны усыг хуримтлуулан хиймэл нуур, усан сан,хөв, цөөрөм бий болгох замаар бэлчээрийн усан хангамжийг сайжруулах;

            б/шинээр уст цэг тогтоох хайгуулын ажлыг улсын төсвийн хөрөнгөөр гүйцэтгэх, усжуулалтын зориулалттай техник, тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэх, иргэд, аж ахуйн нэгжийн өөрсдийн хүч хөрөнгөөр уст цэг гаргах,засварлах санал санаачлагыг дэмжих.

      9/ бэлчээрийг зохистой ашиглах, эзэмшүүлэх, сайжруулах, хамгаалах, талхлагдсан бэлчээрийг нөхөн сэргээх замаар багтаамж, даацыг нэмэгдүүлэх, үлийн цагаан оготнотой механик болон биологийн аргаар тэмцэх ажлыг өргөжүүлэх:

                а/бололцоотой бүс нутгуудад бэлчээрийг эзэмшүүлэх замаар малчдын холбоо, бүлэг, нөхөрлөл, хамтлаг зэрэг тэдний үүсгэл санаачлагад тулгуурлан бэлчээрийн зохицуулалтын тогтолцоо,мэдээллийн сүлжээ бий болгох;

                б/бэлчээр, хадлангийн талбайн хөнөөлт шавьж , мэрэгчидтэй тэмцэхдээ байгаль орчинд халгүй, үр ашигтай аргуудыг хэрэглэх.

      10/ хадлангийн талбайг ашиглуулах, эзэмшүүлэх, бордох, услах үндсэн дээр байгаль, эдийн засгийн бүс бүрт малын тэжээлийн хэрэгцээг дотоод нөөцөөр хангах нөхцөл бүрдүүлэх;



11/ таримал тэжээлийн үйлдвэрлэлийг дэмжиж, тэжээлийн жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх замаар овор багатай хүчит тэжээлийн эзлэх хувийн жинг тууштай нэмэгдүүлэх:

      а/мал бүхий иргэн ,аж ахуйн нэгжээс ашиглалтгүй бэлчээрийг шинээр эзэмших, усан хангамжийг сайжруулах, өвөлжөө, хаваржааныхаа ойролцоох газрыг цэвэрлэх, хаших, услах, тэжээлийн ургамал тариалах зэргээр ургацыг нь нэмэгдүүлэхийг урамшуулах;

      б/малын тэжээл бэлтгэж нийлүүлэх чиглэлээр хоршин ажиллах, хүчит тэжээл үйлдвэрлэхэд дэмжлэг үзүүлэх.

6. Газар тариалангийн талаар

Хөрс, уур амьсгал, эдийн засгийн нөөцөө зохистой ашиглаж, техник, технологийн дэвшлийг нэвтрүүлж, тариалангийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд газар тариалангийн бодлого чиглэгдэнэ.

Энэ бодлого нь дараахь зорилтуудаар хэрэгжинэ:

1/ тариалангийн газрыг өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх, ашиглуулах замаар газрыг зах зээлийн эргэлтэнд оруулж, ашиглалтыг сайжруулах:

      а/тариалангийн газрын зориулалтыг өөрчлөх, хөрсний чанар байдалд хяналт тавих, усалгаатай тариалангийн зориулалтаар атар газар эзэмших, гадаадын хөрөнгө оруулалттай хуулийн этгээдэд тариалангийн газрыг ашиглуулах, газар тариаланд үзүүлэх төрийн дэмжлэг,хөрөнгийн эх үүсвэрийн талаархи эрх зүйн орчныг бий болгох.

2/ хөрс боловсруулах дэвшилтэт технологи /механик элдэншүүлэлтийг цомтгох, тэглэх зэрэг/-ийг нэвтрүүлэх, ногоон бордуурт, эзэнт уриншийн хувийн жинг нэмэгдүүлж, орон нутгийн эрдэс болон шим бордооны үйлдвэрлэл, хэрэглээг өргөжүүлэх, ойн зурвас байгуулах замаар хөрсний үржил шимийг хамгаалах, сайжруулах;

3/ энгийн болон инженерийн хийцтэй услалтын системийг нэмэгдүүлэх, ашиглалтыг сайжруулах, усалгааны бусад дэвшилтэт арга технологи /дуслын, нэвчилтийн систем болон усан сан, хөв байгуулах/-ийг нэвтрүүлэх замаар усалгаатай тариаланг хөгжүүлэх:

                а/сэргээн засварлах услалтын системийн зураг, төслийг өмчлөгч, эзэмшигчийнх нь захиалгаар хийлгүүлж, түүнийг хэрэгжүүлэхэд төрөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, шинээр усалгаатай тариалан эрхэлж буй иргэн, хуулийн этгээдийг эхний 3 жилд орлогын татвараас, импортоор авч байгаа усалгааны тоног төхөөрөмжийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хөнгөлөх эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэх;

                б/шинээр томоохон хэмжээний усалгаатай тариалан, хадлан бэлчээр бий болгох боломжтой газар нутгийн хайгуул,судалгаа,зураг төсөл боловсруулах,систем байгуулах ажлыг иргэн, аж ахуйн нэгжийн болон улсын захиалга, хөрөнгө оруулалтаар гүйцэтгүүлэх.

      4/ бүс нутгийн хөрс, уур амьсгалын онцлогт тохирсон хүнс, техник, тэжээлийн таримлын нэр төрлийг олшруулж, тэдгээрийн нутагшсан сортын үрээр дотоодын хэрэгцээгээ хангах:

                а/ган, халуунд тэсвэртэй үр тариа, буурцагт ургамал,жимс, жимсгэний тариалалтыг нэмэгдүүлж, ургамлын гаралтай хүнс, тэжээлийн амин дэм, уургийн хангамжийг сайжруулах, ургамлын тосны дотоодын хэрэгцээний тодорхой хэсгийг хангах.

5/ байгаль орчин, бүтээгдэхүүний чанарт сөрөг нөлөөгүй аргаар тариалангийн хог ургамал, өвчин, хортонтой тэмцэх;

6/ үйлдвэрлэлийн цар хүрээ, төрөл чиглэл, технологид нийцсэн техникийн шинэчлэлийг тууштай явуулах:

                а/газар тариалангийн техник шинэчлэлд гадаадын зээл, тусламжийг өргөн ашиглахын гадна техникийн зарим эд ангийг дотооддоо үйлдвэрлэх, угсрах, засварлахад дэмжлэг үзүүлэх, өрхийн болон фермерийн хэрэгцээнд нийцсэн бага,дунд хүчин чадалтай техник, тоног төхөөрөмжийн хангамжийг сайжруулах.

7/ хамгаалагдсан хөрсний /хүлэмж, нийлэг хальсан бүрхүүл, хучлага, хөрсгүй орчинд тариалах г.м./ таримлын хэмжээг нэмэгдүүлэх, тариалан, эрчимжсэн мал аж ахуй хосолсон фермерийн аж ахуйг хөгжүүлэх.

7. Хүнсний үйлдвэрлэлийн талаар

Хүнсний үйлдвэрлэлийн бодлого нь хүн амын эрэлт хэрэгцээ, хэрэглээний онцлог, түүхий эдийн нөөцөд тулгуурлан уян хатан технологи бүхий жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлж, экологийн цэвэр, биологийн идэвхтэй бүтээгдэхүүнээр зах зээлд өрсөлдөх чадавхийг нэмэгдүүлэхэд чиглэгдэнэ.

Энэ бодлого нь дараахь зорилтуудаар хэрэгжинэ:

1/ хүн амын хэрэгцээ, түүхий эдийн нөөцөд түшиглэн, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн, орчин үеийн технологи бүхий хүнсний жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх:

                а/уламжлалт цагаан идээ хийхийн зэрэгцээ орон нутагт сүү хүлээн авах, анхан шатны боловсруулалт хийх, хадгалах байгууламжийг бий болгож,хот суурин газарт боловсруулах үйлдвэрийг нэмэгдүүлэх;

                б/төмс, хүнсний ногоо, жимс,жимсгэнэ, шар будаа,хөх тариа,вандуй, шош,эрдэнэшиш, наранцэцэг зэрэг зарим төрлийн таримлын боловсруулах үйлдвэрийг хөгжүүлэх.

2/ хүний биеийн бичил махбодийн дутлаас сэргийлэх, зохицуулах үйлчилгээтэй, нярай, өсвөр насны хүүхдийн болон сувилалын хоол, тэжээл, хүнсний бүтээгдэхүүний нэр төрөл, үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх:

                а/баяжуулсан болон зохицуулах үйлчилгээтэй хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжиж, экспортын бүтээгдэхүүний нэр төрлийг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ мал, ургамлын гаралтай удамшлын өөрчлөлттэй хүнсний үйлдвэрлэл, хэрэглээнд хяналт тавих,зохицуулах.

3/ хүнсний бүтээгдэхүүний чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдалд тавих хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгох:

а/хүнсний бүтээгдэхүүний чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдалд тавих хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгож, лабораторийн шинжилгээг олон улсын жишигт хүргэх.

4/ хот, суурин газрын хүн амыг эрүүл ахуй, ариун цэврийн аюулгүй байдалд бэлтгэгдсэн махаар хангаж, үйлдвэрлэлд шинэ технологи нэвтрүүлж мах, махан бүтээгдэхүүний боловсруулалтын чанарыг дэлхийн жишигт хүргэж, экспортыг нэмэгдүүлэх;

5/ стратегийн болон импорт орлох, экспортын хүнсний бүтээгдэхүүний нэр төрөл, үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх;

6/ амьтан, ургамлын гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүний боловсруулалтыг нэмэгдүүлж, сав, баглаа боодлыг сайжруулж, хадгалалт, тээвэрлэлтийн нөхцөлийг боловсронгуй болгох.

8.Хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарын шинжлэх ухаан, боловсролын талаар

Хүнс, хөдөө аж ахуйн чиглэлийн эрдэм шинжилгээний байгууллагуудыг тухайн асуудлыг хариуцсан Засгийн газрын гишүүний эрхлэх асуудлын хүрээнд ажиллуулж, салбарын тулгамдсан болон хэтийн зорилтыг шийдвэрлэх шинжлэх ухааны үндэслэлийг боловсруулж, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх замаар мал аж ахуй, газар тариалан, хүнсний салбарыг шинжлэх ухаанжуулах, технологижуулах, мэдээлжүүлэхэд бодлого чиглэгдэнэ.

Энэ бодлого нь дараахь зорилтуудаар хэрэгжинэ:

1/ хүнс, хөдөө аж ахуйн шинжлэх ухааны судалгаа, шинжилгээний онол, арга зүй, удирдлагын түвшинг дээшлүүлж, биотехнологи, генийн инженерийн дэвшилтэт ололтыг бүтээлчээр нэвтрүүлэх замаар үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлэн үр ашгийг дээшлүүлэх, экспортын бүтээгдэхүүний нэр төрөл, тоо хэмжээг нэмэгдүүлэхэд эрдэм шинжилгээний байгууллагын үйл ажиллагааг чиглүүлэх;

2/ хүнс, хөдөө аж ахуйн эрдэм шинжилгээний байгууллага, мэргэжлийн албадыг техник, тоног төхөөрөмж, өндөр зэрэглэлтэй боловсон хүчнээр хангах, эрдэм шинжилгээ, сургалт, үйлдвэрлэлийн холбоог өргөтгөх арга хэмжээ авах;

3/ хөдөөгийн иргэд, ажиллагсдыг зах зээлийн нөхцөлд үйлдвэрлэлээ үр ашигтай эрхлэх арга ухаанд сургах, шинжлэх ухааны ололтыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх, сурталчлах, мэдлэг түгээх арга хэлбэрийг боловсронгуй болгох;

4/ салбарын мэргэжилтэн, мэргэшсэн ажилчин бэлтгэх, давтан сургалтын зохистой арга хэлбэр, хамрах хүрээг өргөжүүлэх.

Гурав. Хэрэгжүүлэх үе шат

1. Бодлогыг хэрэгжүүлэх эхний үе шат /2003-2008 он /

Мал сүргийн тогтвортой өсөлтийг хангах эрх зүй,эдийн засгийн орчин бүрдэж, малчдын мал аж ахуйгаа эрхлэн хөтлөх арга барилд өөрчлөлт орж, байгалийн гамшгийг даван туулахад чиглэгдсэн анхны алхмууд хийгдэнэ. Малын эрүүл мэнд, үүлдэрлэг байдлыг сайжруулах бэлтгэл хангагдан, эрчимжсэн мал аж ахуй сэргэх эхлэл тавигдаж, төв, суурин газруудын орчимд загвар аж ахуйнууд бий болно.

Газар тариалангийн салбарын уналтыг зогсоож, усалгаатай талбайн хэмжээг 2003 оныхоос 2,5 дахин нэмэгдүүлж, усалгаагүй талбайн хөрсөнд цас, борооны усыг шингээх , түүнийг зохистой ашиглах технологийг нэвтрүүлснээр хүн амын хэрэгцээт гурилын 50, төмс,хүнсний ногооны 70-аас доошгүй, жимс, ургамлын тосны 5-7 хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангах нөхцөл бүрдэнэ.

Говь, хээрийн бүсийн малын тэжээлийн улс, аймгийн нөөцийн 20-25 хувийг орон нутгаас нь бэлтгэдэг болно.

2. Бодлогыг хэрэгжүүлэх хоёрдахь үе шат /2008-2015 он/

Бэлчээрийн мал аж ахуйд тогтвортой өсөлт гарч, эрчимсэн мал аж ахуй хөгжиж эхлэх бөгөөд мал, амьтны зарим гоц халдварт өвчнөөр тайван орны жагсаалтанд багтаж, дотоод, гадаадын зах зээлд чанарын шаардлага хангасан бүтээгдэхүүн, түүхий эд нийлүүлж өрсөлдөх чадвар дээшлэнэ.

Малчдын 20-иос доошгүй хувь нь хагас суурин, суурин амьдралын хэв шинжид шилжиж, бэлчээр нутгаа зохистой ашиглаж эхлэхийн зэрэгцээ хот, суурин газрын орчим сүүний үхэр, гахай, шувуу зэрэг эрчимжсэн мал аж ахуйн фермерүүд бий болно.

Малчид,тариаланчид хөрөнгийн анхны хуримтлалтай болж, өөрөө өөрийгөө тэтгэх ,хөрөнгө оруулалт хийх боломжтой болно.

Газар тариалангийн үйлдвэрлэл эрчимжиж , үр тариа, тэжээлийн таримлын ургацын 25-30 хувийг усалгаатай талбайгаас хураан авдаг болж, хүн амын гурил, төмс, хүнсний ногооны хэрэгцээг бүрэн, таримал тэжээлийн 40, жимс, ургамлын тосны 10-15 хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангана. Гадаадын зах зээлд экологийн цэвэр бүтээгдэхүүнээр өрсөлдөх боломж бүрдэнэ.

Хүнсний жижиг, дунд үйлдвэрүүд бүтээгдэхүүний чанар, технологийн түвшингээр өрсөлдөн, чанар сайтай бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл өсч, экспортын хэмжээ нэмэгдэнэ.

_ _ оОо_ _